Php Ye Giriş Konu: 6

Dizi değişkenleri kullanalım

Yukarıdaki paragrafta "..değişkenin istediğimiz değerine, o değerin endeks adını yazarak, çağrıda bulunabiliriz.." dediğimizi görmüş olmalısınız. Dizi veya tekil, değişkenleri oluşturmamızın sebebi, tuttukları değerleri programımızın gereği olan şekilde ve yerde kullanmaktır. Sadece bir değer tutan değişkenleri örneğin print() komutu ile sık sık kullandık. Yukarıda dizi değişken örneklerinde de bazı değişkenleri ve değerlerini çağırdık. Ancak dizi değişkenlerin değerlerinden yararlanabilmek için başka araçlar da vardır.

Herşeyden önce dizi değişkenlerin büyüklüğü, boyutu bizim için önem taşıyabilir. Özellikle bir veritabanı dosyasını okutarak oluşturacağımız dizi değişkenin kaç elemanı ve her bir elemanın kaç ögesi bulunduğunu bilmemiz gerekebilir.

Bir dizi değişkenin kaç elemanı bulunduğu, o değişkenin count() özelliği sorgulanarak öğrenilir. count(), dizideki eleman sayısını verir. Şimdi bunu bir örnekle görelim. Daha önce kaydettiğimiz dizi_degiskenler04.php dosyasını açın ve PHP bölümünde şu değişikliği yaparak dizi_degiskenler06.php adıyla kaydedin:

<?php

$ogrenciler[] = "Özbay";

$ogrenciler[] = "Muharrem";

$ogrenciler[] = "Hasan";

$ogrenciler[] = "Şahika";

// Buraya başka kodlar girecek

print ("\$ogrenciler adlı dizide ". count($ogrenciler) ." adet eleman var.");

?>

Bu program Browser penceresine dizimizde 4 eleman bulunduğunu bildirecektir. Şimdi işleri biraz karmaşık hale getirelim! Yukarıdaki kodun, print() satırının yerine şu satırları ekleyerek, dizi_degiskenler06a.php adıyla kaydelim.

print ("\$ogrenciler adlı dizide ". count($ogrenciler) ." adet eleman var.");

print ("<br><br>");

for ($sayac=1 ; $sayac <= count($ogrenciler) ; $sayac++ ) {

print ("\$ogrenciler dizisinin ". $sayac ."'ncı elemanı: " . $ogrenciler[$sayac] ."<br>");

}

Bu programı çalıştırmadan önce, eklediğimiz satırları irdeleyelim. İlk print() komutunun Browser penceresine "yazdıracağı" metinde geçen ters bölü işaretini hatırlıyor olmalısınız. Bu, tek veya çift tırnak içine de almış bile olsak, PHP'nin, bir değişken adını gördüğü zaman onun yerine o değişkenin tuttuğu değeri yazması sebebiyle, $ işareti gibi PHP için özel anlamı olan işaretlerin anlamlandırılmasını önlemek için yaptığımız ve adına o karakteri kurtarma veya ESCaping dediğimiz işlemdir. Bu işlemle, PHP'nin anlamlı işaret değil de metin saymasını istediğimiz karakterlerin önüne ters bölü işareti koyarız: " gibi. Buradaki örnekte, bu sayede PHP "$ogrenciler" kelimesini değişken adı olarak değil, düz metin olarak görüyor. Ki, aynı komutta aynı kelimeyi tekrar kullandığımızda bu kez değişken adı olarak kullanıyoruz ve bu değişkenin count() ögesinin değerini öğreniyoruz. $ogrenci değişkenin "Özbay," "Muharrem," "Hasan" ve "Şahika" değerleri bulunduğuna göre, bu değişkenin count()'u 4 olacaktır. ("Ozbay" = 0, .. "Şahika" = 3 olmak üzere..) Bu print() komutu, Browser penceresine tahmin ettiğiniz gibi "$ogrenciler adlı dizide 4 adet eleman var." yazdıracaktır. İkinci print() satırı ise ekrana ardarda iki yeni satır işareti gönderecektir.

Şimdi karışık noktaya geliyoruz! Burada bir for döngüsü başlıyor. Önce döngünün kaç kez tekrar edeceğini belirleyecek olan değişkeni tanımlıyoruz: $sayac. Sonra bu sayacın kaça kadar çıkacağını belirliyoruz. Bu sayıyı, bize yine count() veriyor. Ve tabiî for döngüsünün devam edebilmesi için gerekli son unsur olan, sayacın arttırılmasını sağlayan deyim var. Programımız bu döngünün içinde, yani dört kez, her seferinde dizinin bir elemanın adını Browser penceresine gönderiyor. Şimdi, hatırlayacaksınız, dizi değişkenlerin elemanlarının bir sıra sayısı vardı. Örneğin "Şahika" değeri, dizinin 3 numaralı, yani dördüncü elemanı; ve bu elemanın değerini ekrana göndermek için şu komutu vermemiz yeterli:

print ($ogrenciler[4]);

Programda ise buradaki endeks sayısını, $sayac değişkeninin o andaki değerinden alıyoruz. Döngünün her seferinde bu değer bir artacağı için bize $ogrenciler değişkeninin o anda hangi elemanının değeri çağırmak istiyorsak, o elemanın endeksini vermiş olacaktır. Ve sonuç olarak programımız, dizideki bütün değerleri Browser'a gönderecektir.

Kimi zaman buradaki örnekte olduğu gibi, dizinin bütün elemanlarını bir for döngüsüyle değil, foreach döngüsüyle bulmak daha kolay olabilir. Kısaca belirtmek gerekirse, foreach döngüsü, bir dizi değişkenin bütün elemanları için, arzu ettiğiniz işi yapar. foreach döngüsünü yazarken komutun kaç kere icra edileceğini bir sayaçla tutmak gerekmez; çünkü döngü, ona adını verdiğiniz değişkenin içindeki bütün değerler bitinceye kadar devam edecektir. Yukarıdaki örnekteki bütün print() ve for satırlarını atarak yerine şunları yazıp ve dizi_degiskenler06b.php adıyla kaydelim.

foreach ($ogrenciler as $ogrenci) {

print ("$ogrenci<br>");

}

foreach döngüsü, bir dizi değişkenin adını içinden değer çekilecek kaynak olarak ister; bunu "as" (olarak) kelimesi izler; sonra diziden alınacak her bir değeri geçici olarak tutacak değişkenin adı verilir. Buradaki print() komutumuz, bu geçici değişkenin tuttuğu değeri Browser'a gönöderecektir. Bu değer ise döngünün her adımında dizi değişkendeki bir değer yani öğrencilerin listesi olacaktır.

Dizi elemanlarının farklı özelliklerine ilişkin değerlere endeks adı verdiğimiz ilişkili dizilerde ise eleman değerlerini çağırmak foreach döngüsünün biraz farklı yazılmasını gerektirir. Perl'e aşina alanların bu dizi türüne "hash" dendiğini hatırlayacaklardır. PHP'de de Perl'ün hash türü değişkenlerinde olduğu gibi, endeks adlarına "anahtar" (key), bu endeksin belirlediği değere ise (evet, doğru tahmin ettiniz!) değer (value) denir. İlişkili dizilerden değer almak üzere foreach döngüsü yazılırken, değerin anahtarını ve değerin kendisini iki geçici değişkene yazmamız gerekir. Daha önce yazdığımız dizi_degiskenler05.php adlı dosyayı açarak mevcut tek satırlık print() kodunun yerine şunları yazın ve dizi_degiskenler07.php adıyla kaydedin:

foreach ($ogrenciler as $anahtar=>$deger) {

print ("$anahtar = $deger<br>");

}

Bu kodu çalıştırmadan önce foreach döngüsü üzerinde kısaca duralım: döngü, $ogrenciler dizisini okumaya başladığında içinde, benzetme yerinde ise, iki sütun, ve bir çok satırlar bulacaktır. Bu sütunlardan birincisi, ikinci sütundaki verinin adıdır; foreach, birinci sütundaki veriyi alarak $anahtar adlı geçici değişkenin değeri olarak atayacak; sonra ikinci sütuna geçecek ve bunu alarak $deger adlı geçici değişkenin değeri yapacaktır. Döngü, daha sonra print() komutunu icra edecektir. print() ise ve geçici $anahtar değişkeninin değerini, ardından eşittir işaretini ve son olarak da geçici $deger değişkeninin değerini Browser'a gönderecektir. print() komutunun icrası bitince, foreach, kendisine verdiğimiz $ogrenciler değişkeninde anahtar-değer çiftini ele almadığı satır kalıp kalmadığına bakacak, ve elemanların tümü bitinceye kadar bu işlemi tekrar edecektir. Tabiî, sonuç anahtar ve değerlerin altalta sıralanması olacaktır.

Bir de bu bölümün en başında ele aldığımız çok elemanlı ilişkili diziler vardı. Onların içindeki değerleri acaba nasıl alabilir ve kullanabiliriz? Tabiî yine bir döngü ile. Fakat bu kez, döngü-içinde-döngü kullanmak zorundayız. Böyle bir diziyi gözümüzde canlandırırsak, belki neden iki döngüye ihtiyaç olduğununu daha iyi görebiliriz. Gözümüzün önüne bir tablo getirelim: dizinin her bir elemanı (bizim öğrenimizde öğrenciler9 bir satırda yer almış olsun; sütunlar olarak da bu elemana ait değerler yer alıyor. Sütun başlığı ise, bu değerin endeksi olan anahtar! Şimdi bu bölümün başında yazdığımız dizi_degiskenler0i.php adlı dosyayı açalım tek satırlık print() komutunun yerine şu satırları yazarak dizi_degiskenler08.php adıyla kaydedelim:

foreach ( $ogrenciler as $ogrenci ) {

foreach ( $ogrenci as $anahtar => $deger ) {

print ("$anahtar = $deger <br> ");

}

print ("<br>");

}

Kısaca irdelersek, bu kodda foreach döngüsünün önce çok-boyutlu değişkenimizin bir satırını içindeki bütün anahtar+değer çeftleri ile ele alıp, tümünü $ogrenci adlı değişkene geçici olarak yerleştirdiğini görüyoruz. Bu foreach döngüsünün ilk işi yeni bir foreach döngüsü başlatmak oluyor. Yeni foreach ise sazı eline alır almaz, önce, kendisi çok ögeli bir değişken olan (çünkü içinde bir öğrenciye ait, tüm değişkenler ve onların endeks adları var) $ogrenci değişkeninin içindeki anahtar ve değer çiftlerini tek-tek, $anahtar ve $deger değişkenlerine yerleştiriyor; sonra print() komutu ile, aralarına eşittir işareti koyarak bu değişkenlerin değerlerini Browser penceresine gönderiyor. Bu döngü biter bitmez, ilk foreach yaptıracağı işlere kaldığı yerden devam ediyor; ve ekrana bir yeni satır komutu gönderierek, başa dönüyor; bu kez çok boyutlu dizi değişkenin yeni bir elemana geçiyor. Taa ki, dizinin bütün elemanları ve elemanların bütün ögeleri bitinceye kadar.

Bu noktada bir uyarı: Gerçek programda bir dizinin elemanlarına ilk ulaştığımızda, elemanın içinde değer bulunup bulunmadığını anlamak yerinde olur. Bunu is_array() fonksiyonu ile yapabiliriz. Bu fonksiyon, dizinin içinde değer varsa, True/Doğru, yoksa False/Yanlış karşılığını verecektir. Buradaki örnekte, ilk foreach satırından hemen sonra:

is_array( $ogrenci )

satırını koyarak, dizinin o anda okunan elemanın içinde değer bulunup bulunmadığını anlayabiliriz.

Dizi Değişkenlerin Düzenlenmesi

Dizi değişkenlerin daha verimli şekilde kullanılması için PHP bize bir takım araçlar sağlar. Bunlarla dizi değişkenleri birleştirebiliriz; içinden kesit alabiliriz, sıralayabiliriz veya bazı elemanlarını silebiliriz. Şimdi kısaca bu işlemleri ele alalım:

Dizileri birleştirme: array_merge()

İki veya daha fazla dizinin bütün elemanlarını birleştirerek, ortaya yeni bir dizi çıkartır. Örnek:

$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika" );

$ikinci_dizi = array ( "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak" );

$yeni_dizi = array_merge ( $birinci_dizi, $ikinci_dizi );

Bu kod ile oluşturulan $yeni_dizi isimli dizi değişkenin hangi elemanlara sahip olduğunu, şöyle bir kodla görebilirsiniz:

foreach ( $yeni_dizi as $yeni_eleman ) {

print (" $yeni_eleman <br>");

}

İkinci dizinin bütün elemanları, birinci dizinin elemanlarının arkasına eklenmiş olmalı. array_merge() işlemi, çok-boyutlu ilişkili dizilere de uygulanabilir; PHP iki dizideki uyumlu-uyumsuz, yani birinde olan diğerinde olmayan bütün anahtar+değer çiftlerini yeni dizide de oluştur. (array_merge() işleminden sonra birleştirilen dizilerin değişmeden kaldığına dikkat edin.)

Dizilere değişken ekleme: array_push()

Bir diziye yeni değişkenler eklemek için, array_push() fonksiyonuna mevcut dizinin adını ve yeni değerleri yazarız. Örnek:

$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika" );

$yeni = array_push ($birinci_dizi, "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak" );

Burada $yeni adlı değişken sadece $birinci_dizi adlı dizinin yeni eleman sayısını tutar. array_push(), kendisine adını verdiğimiz dizinin içeriğini değiştirir. Yukarıdaki örnekte içine yeni değerler yazılan dizinin elemanlarını görüntülemek için şöyle bir kod yazabiliriz:

print ("\$birinci_dizi adlı dizide $yeni_dizi adet değişken var<br>");

foreach ( $birinci_dizi as $ogrenci ) {

print ("$ogrenci <br> ");

}

Dizinin ilk elemanını silme: array_shift()

Bir dizi-değişkenin ilk elemanını tümüyle silmek için array_shift() fonksiyonunu kullanırız. Bu fonksiyona sadece birinci elemanı silinecek dizinin adını vermek yeter. Örnek:

$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika" );

$silinen = array_shift ($birinci_dizi);

array_shift(), adını verdiğiniz dizinin içeriğini değiştirir; buradaki örnekte, $silinen adlı değişken dizinin silinen birinci elemanın değerini tutar.

Diziden kesit alma: array_slice()

Bir dizi-değişkenin bütün elemanları yerine bir kesitini kullanmak istiyorsak, bunu array_slice() fonksiyonu ile yapabiliriz. Bu fonksiyona kesit alınacak dizinin adı, kesitin başladığı yer ve kaç adet değişken alınacağı argüman olarak verilir. Örnek

$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika", "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak");

$kesit = array_slice ($birinci_dizi , 3, 4);

Burada, PHP'ye $kesit adlı yeni dizi değişkene, $birinci_dizi adlı dizinin 3'ncü değerinden itibaren (3 dahil) dört değeri yerleştirmesini bildiriyoruz. array_slice(), adını verdiğimiz değişkenin içeriğine dokunmaz; yeni dizi değişken oluşturulur.

Dizileri sıralama: sort() ve rsort()

Bir dizinin içindeki değerleri alfabetik veya küçükten büyüğe doğru sıralamak için sort() fonksiyonunu kullanırız. Örnek:

$birinci_dizi = array ( "Özbay" , "Muharrem" , "Hasan" , "Şahika", "Altun" , "Taç" , "Civelek" , "Tabak");

sort ($birinci_dizi);

PHP, dizideki bütün değerleri A'dan Z'ye sıraya sokacaktır. sort() fonksiyonu dizinin içeğini değiştirir. Bir diziyi Z'den A'ya veya büyükten küçüğe doğru sıralamak için de rsort() fonksiyonunu kullanabilirsiniz. (PHP4.0 Türkçe karakterleri tanımıyor.) Bir noktada dikkatli olmak gerekir: bu fonksiyonu ilişkili (değerlerin anahtarı olarak endeks adı bulunan) dizide kullanırsanız, PHP, anahtar değerlerini (endeks adlarını) atar, yerine 0'dan itibaren rakam koyar. Bunu önlemek için, ilişkili dizileri asort() veya ksort() fonksiyonu ile sıralamak gerekir.

İlişkili dizileri sıralama: asort() ve ksort()

İlişkili dizilerin diğer dizi değişkenlere göre farkı, değerlerinin bir de adı bulunmasıdır. Değerlerin adlarına anahtar denir. Bir ilişkili diziyi değerlerine göre sıralamak için asort() fonksiyonu kullanılır. Örnek:

$birinci_dizi = array ( ogr_01=>"Özbay", ogr_02=>"Muharrem" , ogr_013>"Hasan" , ogr_04=>"Şahika");

asort ($birinci_dizi);

PHP, bu diziyi değerler itibariyle alfabetik sıraya sokacaktır. Eğer sıranın değere göre değil de değerlerin anahtarına (burada ogr_01, ogr_02 olan kelimeler) göre yapılmasını istiyorsak, ksort() fonksiyonunu kullanırız. Örnek:

$birinci_dizi = array ( ogr_01=>"Özbay", ogr_02=>"Muharrem" , ogr_013>"Hasan" , ogr_04=>"Şahika");

ksort ($birinci_dizi);

PHP, şimdi bu diziyi anahtarlara göre alfabetik sıraya sokacaktır.

Nesneler

Nesne yönelimli (Object-oriented) programlama icad edildiğinde, geleneksel programlamaya aşina olanlar önce tereddüt ettiler; sonra bunun ne harika bir teknik olduğnunu gördüler ve nesnelerden vazgeçmez oldular. Kabaca tanımlarsak, nesne, kendi değişkenleri ve icra edeceği komutlardan oluşan fonksiyonları ile bir bütündür. Nesneyi bir kere tanımladıktan sonra istediğimiz kadar örneğini oluşturabiliriz. Bir nesnenin yapacağı işten, o nesnenin metodu diye söz ederiz. Bu açıdan bakarsanız, programlarımızda nesneler sadece metodları için işe yararlar.

Diyelim ki programımızda bir "öğrenci" nesnesi oluşturmak istiyoruz. Bu nesnenin içinde adı, soyadı ve notlar gibi değişkenler, ve bu değişkenlerle yapılan bir takım işler bulunsun. İşe nesnenin tabir yerinde ise şablonu olan class'ı oluşturmakla başlayalım; gerisini de yaptıkça görelim.


Bir Nesne Oluşturalım

Bir nesne oluşturmak için önce onu tanımlamamız gerekir. Bunu PHP'nin class deyimini kullanarak yapabiliriz. Bir nesnenin özellikleri (properties) ve metodları (methods) vardır. Şu kodu nesneler01.php adıyla kaydedin:

<HTML>

<HEAD>

<TITLE>PHP'de Degiskenler</TITLE>

<meta http-equiv="content-type" content="text/html; charset=ISO-8859-9">

<meta http-equiv="Content-Type" content="text/html; charset=windows-1254">

</HEAD>

<BODY>

<B>

<H2>

<?php

class ogrenci {

// özellikleri tanımlayalım

var $adi;

var $soyadi;

var $sinav1;

var $sinav2;

var $not;

// metodları tanımlayalım

function adi_belirle ($n) {

$this->adi = $n;

}

function soyadi_belirle ($n) {

$this->soyadi = $n;

}

function sinav1_belirle ($n) {

$this->sinav1 = $n;

}

function sinav2_belirle ($n) {

$this->sinav2 = $n;

}

function not_hesapla() {

$this->not = ($this->sinav1 + $this->sinav2)/2;

print ($this->adi. " " . $this->soyadi . " için not ortalaması: ". $this->not);

}

}

//Buraya başka kodlar girecek

$ogr1 = new ogrenci();

$ogr1 -> adi_belirle("Şahika");

$ogr1 -> soyadi_belirle("Tabak");

$ogr1 -> sinav1_belirle(7);

$ogr1 -> sinav2_belirle(10);

$ogr1 -> not_hesapla();

?>

</H2>

</B>

</BODY>

</HTML>

Bu programda ogrenci adlı bir nesne tanımlıyoruz; ve daha sonra bir değişken adına new komutu ile bu nesnenin bir örneğini oluşturuyoruz. Nesnelerin yeni bir örneği veya kopyasını çıkartmak ifadeleri aslında yaptığımızı tam anlatmıyor. Nesnenin tanımı bir adet; her new komutu ile bu nesnenin özelliklerine ve metodlarına sahip yeni bir nesne yapmış oluyoruz. Nitekim bu işe insanın dilini dolayan İngilizce bir kelimeyle Instantiation (yeni bir varlığını oluşturma) deniyor. Bu örnekte, $ogr1 adlı değişken gerçekte, ogrenci nesnesinin tam bir örneği: içinde beş değişken ve altı metod var. Nesneyi bir kere tanımladıktan sonra programın daha ileri aşamalarında bu istediğimiz kadar örneğini farklı isimler vererek oluşturabiliriz. Şimdi şu satıra dikkat edelim:

$ogr1 = new ogrenci();

$ogr1 -> adi_belirle("Şahika");

Burada $ogr1'in parametrelerine nasıl değer yazdırdığımızı görüyorsunuz. Nesnenin metodlarından biri olan adi_belirle fonksiyonuna bir değer veriyoruz: "Şahika"; nesne oluşturulurken yazılmış olan bu fonksiyon ise aldığı değeri, kendi ait olduğu nesnenin bir değişkenine kaydediyor:

function adi_belirle ($n) {

$this->adi = $n;

}

Bu ve diğer fonksiyonlarda kullandığımız "$this->" ifadesi, kendisine ulaştırılan değeri bir parametre olarak kullanıyor ve "$adi" değişkenine yazıyor. "this" (bu) kelimesi o anda nesnenin o anda oluşturulmakta olan örneğine göndermede bulunur. "->" işlemcisini kullanarak, istediğimiz nesnenin istediğimiz metoduna veya parametresine değer gönderebiliriz. Bir nesnenin yeni bir örneğini oluşturduğumuz zaman, bu örneğin bütün parametrelerini sağlamak veya bütün metodlarını kullanmak zorunda değiliz.

Yukarıdaki örneğe göre yeni örnekler oluşturarak en az dört öğrencinin not ortalamasını hesabedebilir misiniz?

PHP ile Web programcılığı yolunda hızlı adımlarla yol alıyoruz. Bu bölümde gördüğümüz dizi değişkenler ve nesneler, Web sayfalarımızda bir çok işi adeta otomatik hale getirecek unsurlar olarak kullanılacak.